جواد زمانی

کیفیت خاک تحت تأثیر عوامل ذاتی مانند ماده مادری و شرایط اقلیمی قرار دارد، اما عوامل اکتسابی از جمله شیوه های مدیریت خاک و تغییرات کاربری اراضی نیز نقش مهمی در تعیین آن ایفا می کنند. بنابراین، شناخت دقیق تأثیرات این عوامل و تعامل بین آن ها برای دستیابی به مدیریت پایدار خاک ضروری است. پژوهش حاضر با هدف بررسی اثرات بلندمدت انواع مدیریت کشاورزی بر ویژگی های خاک در دشت جیرفت انجام گرفت. چهار نوع کاربری شامل اراضی کشت نشده (شاهد)، اراضی زراعی با تناوب کشت سیب زمینی و پیاز، اراضی باغی مرکبات و اراضی گلخانه ای انتخاب شدند. نمونه برداری از خاک سطحی در سه منطقه مختلف و با سه تکرار انجام شد. پارامترهای pH، هدایت الکتریکی (EC)، نسبت جذب سدیم (SAR)، کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC) و میزان فسفر و پتاسیم قابل جذب اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد که روش های مختلف مدیریت کشاورزی تأثیر قابل توجهی بر ویژگی های خاک دارند. بیشترین مقدار pH در اراضی زراعی و باغی و کمترین در اراضی گلخانه ای مشاهده شد. همچنین، اراضی گلخانه ای و زراعی باعث افزایش معنادار هدایت الکتریکی خاک شدند که این موضوع بیانگر افزایش شوری و اثرات منفی احتمالی فعالیت های کشاورزی است. در مقابل، میزان کربن آلی در اراضی باغی و تا حدی در اراضی گلخانه ای نسبت به اراضی کشت نشده بالاتر بود. ظرفیت تبادل کاتیونی در اراضی باغی به طور معناداری بیشتر از سایر کاربری ها، به ویژه اراضی شاهد، بود که این پارامتر همبستگی مثبت و معناداری با درصد رس و ماده آلی خاک داشت. همچنین، فسفر و پتاسیم قابل جذب در خاک اراضی گلخانه ای و زراعی افزایش چشمگیری داشت که احتمالاً ناشی از مصرف بیشتر کودهای شیمیایی است. در مجموع، یافته ها نشان می دهد که تغییر کاربری اراضی و شیوه های مدیریت کشاورزی نقش مهمی در تغییر ویژگی های خاک دارند؛ بنابراین، پایش مستمر این پارامترها برای حفظ پایداری تولید کشاورزی امری حیاتی است.