جواد زمانی

زمینه و هدف: در دهه اخیر استفاده از بیوچار به عنوان اصلاح کننده خاک، مورد توجه پژوهشگران متعددی در سراسر جهان قرار گرفته است. با توجه به گزارش تاثیرات متفاوت بیوچارها بر ویژگی های خاک و نوع محصول حتما باید تاثیرات کاربرد بیوچار به عنوان اصلاح کننده در ارتباط با نوع خاک و نوع محصول مورد بررسی علمی و عملی قرار گیرد تا تأثیرات مثبت و یا منفی آن بررسی و مشخص شود. هدف از تحقیق حاضر، بررسی تأثیر بیوچار حاصل از ضایعات پسته و برگ خرما بر برخی از ویژگی های فیزیکی و آب گریزی خاک بود. روش پژوهش: برای این منظور دو نوع خاک (شنی و لوم شنی) با بیوچار برگ خرما و بیوچار تفاله پسته در 4 سطح (1، 2، 3 و 5 درصد وزنی) با هم ترکیب شدند و سطح بدون کاربرد بیوچار هم به عنوان شاهد درنظر گرفته شد. بعد از ترکیب بیوچارها با خاک، به مدت دو ماه در شرایط گلخانه ای خوابانیده و آنکوبه شدند و سپس ویژگی های فیزیکی خاک مانند چگالی ظاهری، سطح ویژه، رطوبت هیگروسکوپی، آبگریزی و رس قابل پراکنش در آن ها اندازه گیری شد و نتایج بدست آمده مورد آنالیز آماری قرار گرفت. یافته ها: نتایج نشان داد که کاربرد بیوچارها به طور کلی موجب کاهش چگالی ظاهری و افزایش سطح ویژه و درصد رطوبت هیگروسکوپی در هر دو خاک مورد مطالعه شده بود. اما در مورد درصد رس قابل پراکنش هرچند کاربرد بیوچار برگ خرما کاهش این پارامتر را در پی داشت، اما بیوچار ضایعات پسته موجب افزایش این پارامتر در مقایسه با شاهد شد. کاربرد 5 درصد بیوچار خرما در هر دو خاک موجب کاهش حدود 60 درصدی پراکنش رس شد اما در مقابل، بیوچار ضایعات برداشت پسته به ترتیب موجب افزایش حدود 43 و 114 درصدی پراکنش رس در خاک شنی و لوم شنی شده بود. به طورکلی سطوح کم کاربرد بیوچارها (سطح 1 درصد) موجب کاهش معنی دار آب گریزی خاک لوم شنی در مقایسه با شاهد شده بود و افزایش سطوح بیوچارها، افزایش آب گریزی خاک را در پی داشت. تاثیر کاربرد بیوچار برگ خرما در خاک لوم شنی بر آب گریزی معنی دار نبود و کاربرد بیوچار ضایعات برداشت پسته تاثیر متفاوتی بر آبگریزی خاک شنی داشت؛ افزایش سطوح بیوچار ضایعات پسته کاهش معنی دار آب گریزی خاک را موجب شد به طوری که کاربرد 5 درصد از بیوچار ضایعات برداشت پسته مقدار این شاخص را در خاک شنی 31 درصد کاهش داده بود. به نظر می رسد بیوچار ضایعات برداشت پسته با افزایش سطح ویژه خاک شنی و از طرفی تمایل بیشتر این ماده به جذب سطحی آب (افزایش رطوبت هیگروسکوپی)، موجب افزایش تمایل خاک شنی به جذب آب و درنتیجه کاهش آب گریزی خاک شده است. نتایج: به طور کلی اثرات بیوچارهای مورد مطالعه بر ویژگی های فیزیکی خاک در هر دو خاک مثبت بود و کاهش چگالی ظاهری و رس قابل پراکنش و افزایش سطح ویژه و رطوبت هیگروسکوپی می تواند افزایش کیفیت خاک را نشان دهد، اما این نتایج بدین معنی نیست که کاربرد بیوچارها می تواند اثرات مثبتی بر رشد گیاه در خاک داشته باشد و باید جنبه های تاثیر این مواد بر ویژگی های دیگر خاک (یعنی ویژگی های شیمیایی) نیز مدنظر باشد. بنابراین اثر بیوچار می تواند تا حد زیادی تحت تأثیر اثر ترکیبی بیوچار بر شرایط خاک قرار گیرد، برای استفاده مؤثر از بیوچار درخاک های کشاورزی، قبل از استفاده تجاری و عملی از بیوچار در خاک، پیشنهاد می شود تأثیر بیوچار با توجه به شرایط خاک و گیاه مورد مطالعه دقیق قرار گیرد.