جواد زمانی

دانش چگونگی تغییر ویژگی های خاک در مکان و زمان برای درک بهتر پتانسیل خاک و حساسیت آن به مداخلات مدیریتی تحت شرایط مختلف محلی ضروری است. با افزایش جمعیت و تقاضای انسان برای زندگی بهتر، توجه به طبیعت و محیط زیست خصوصاً خاک رو به افزایش است. ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک و در واقع کیفیت آن تحت تأثیر نوع کاربری اراضی قرار می گیرد. از مهم ترین ویژگی های تأثیرگذار بر تولید گیاهان و همچنین کشاورزی پایدار، می توان به کیفیت خاک اشاره کرد. کیفیت مطلوب خاک نه تنها در تولید و عملکرد خوب گیاهان، بلکه در حفظ کیفیت محیط زیست و سلامت گیاه، حیوان و انسان نقش اساسی دارد. ازآنجاکه استفاده از روش های مدیریتی نادرست سبب کاهش کیفیت خاک های مناسب از طریق فرسایش، آلودگی و تخریب فیزیکی می شود، هدف از این پژوهش ارزیابی و تحلیل تغییرپذیری مکانی برخی از ویژگی های فیزیکی و شیمیایی کیفیت خاک در کاربری اراضی مختلف، تهیه نقشه‏های کریجینگ و بررسی محدودیت ها، پتانسیل‎ها و ارائه راهکارهای مناسب به منظور استفاده پایدار از بخشی از اراضی مزرعه تحقیقاتی شهید بهشتی دانشگاه جیرفت بود. بـرای انجـام تجزیـه‎هـای مختلف فیزیکی و شیمیایی نمونـه‎هـای خـاک برداشت شده (بر اساس مساحت منطقه مورد مطالعه، 108 نمونـه) به آزمایشگاه منتقل شد و پس از آماده‎سازی نمونه‎ها، برخی ویژگی‎های فیزیکی و شیمیایی اندازه گیری شد. توزیع نرمال بودن داده‏ها توسط آزمون کولموگروف – اسمیرنوف، مقایسه میانگین داده ها توسط آزمون دانکن، توزیع فراوانی داده‎ها با کمک ویژگی‏های آن شامل حداکثر، حداقل، میانه، میانگین، ضریب تغییرات، انحراف معیار، چولگی و کشیدگی توسط نرم افزار SPSS.17 و جهت محاسبه و ترسیم تغییرنما از نرم‎فزار Variowin 2.2 استفاده و میان یابی به روش کریجینگ با استفاده از نرم‎افزار Variowin صورت گرفته و در نهایت نقشه‏های کریجینگ توسط نرم افزار GIS10 تهیه شد. مطابق تست نرمالیته داده‎ها توسط آزمون کولموگروف - اسمیرونوف، داده های تمامی پارامترهای اندازه گیری شده به‎ غیر از هدایت الکتریکی، نسبت جذب سدیم، نیتروژن کل، فسفر، رس قابل پراکنش دارای توزیع نرمالی بوده اند، که با تبدیل داده‎ها به مقادیر لگاریتمی نرمال شدند. نتایج زمین‎آماری نشان داد که تمامی ویژگی‎های شیمیایی و فیزیکی کیفیت خاک به‏جزء مقدار نیتروژن کل سقف دار و دارای ساختار مکانی بودند. درصد سیلت و شن دارای واریوگرام گوسی و بقیه پارامترهای اندازه گیری شده دارای واریوگرام کروی بودند. نتایج نشان داد که همه ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک های مورد مطالعه در بین کاربری اراضی مختلف تفاوت معنی داری داشت (05/0>P). مقادیر pH، نیتروژن کل (TN)، فسفر قابل دسترس (Pava)، پتاسیل قابل دسترس (Kava) و مواد آلی (OM) به طور کلی در زمین های زراعی (سیب زمینی و ذرت) کمتر از سایر کاربری ها بود. این نتایج حاکی از آن است که کیفیت خاک تحت تولید محصول به دلیل سیستم های کشت ناپایدار که اعمال می شود، کاهش پیدا کرده است. به طور خاص، ویژگی های حساس خاک (ماده آلی (OM)، درصد کربن آلی (SOC)، نیتروژن کل (TN)، فسفر قابل دسترس (Pava) و ترسیب کربن (CS)) بهبود قابل توجهی را در کاربری‎های جنگل، بوته‎زار، نخلستان و آیش نشان داد. این بهبود در درجه اول می‎تواند به دلیل توسعه پوشش گیاهی حفظ شده و حداقل خاکورزی باشد. بنابراین این نتایج نشان می‎دهد که تخریب خاک از طریق افزایش دوره رشد و حضور پوشش گیاهی و نیز کاهش برهم خوردن خاک توسط عملیات خاکورزی قابل کنترل است. نتیجه می‎گیریم که ادغام کاربری‎های