جواد زمانی

وسعت خاک های شور و سدیمی در ایران حدود 15 تا 26 میلیون هکتار (10 تا 15 درصد مساحت کشور) می باشد. شور و سدیمی بودن خاک یکی از نگرانی های جدی در بخش کشاورزی است. در خاک های شور و سدیمی کمبود ماده آلی سبب ایجاد مشکلات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی می گردد. کاهش ظرفیت نگهداری آب و مواد مغذی، خاک دانه سازی ضعیف، ناپایداری ساختمان خاک، کاهش سرعت نفوذ آب در خاک، کاهش فعالیت میکروبی، کاهش حاصلخیزی خاک و در نتیجه کاهش رشد و عملکرد محصول از جمله مشکلات رایج این گونه خاک ها محسوب می شوند. استفاده از اصلاح کننده های آلی در بهبود کیفیت خاک، افزایش ماده آلی خاک و بازیافت خاک شور و سدیمی مؤثر می باشد. با توجه به اینکه در کشور ما، مساحت خاک های شور و سدیمی زیاد است و پژوهش های کمی در مورد تأثیر کاربرد انواع اصلاح کننده های آلی بر اصلاح خصوصیات خاک های شور و سدیمی صورت گرفته است لذا این تحقیق به منظور بررسی اثر اصلاح کننده های آلی بر برخی از خواص فیزیکی، بیولوژیکی و رئولوژیکی در یک خاک شور و سدیمی انجام شد. این آزمایش به صورت گلدانی در قالب طرح کاملاً تصادفی با 13 تیمار و سه تکرار در شرایط گلخانه ای اجرا گردید. تیمارها شامل شش نوع اصلاح کننده آلی )کاه و کلش گندم، ضایعات نخل خرما، ورمی کمپوست، کوکوپیت، بیوچار کاه گندم و بیوچار نخل خرما) هر کدام در دو سطح (5 و 10 درصد) به همراه شاهد در نظر گرفته شدند. تیمارها به یک خاک شور و سدیمی اضافه و به مدت 90 روز با حفظ رطوبت در حد رطوبت ظرفیت مزرعه انکوباسیون شدند. پس از پایان دوره انکوباسیون، برخی از ویژگی های شیمیایی شامل pH، هدایت الکتریکی (EC) وSAR خاک (قبل و بعد از آبشویی)، برخی از خصوصیات فیزیکی شامل جرم مخصوص ظاهری خاک و پراکنش رس (قبل و بعد از آبشویی)، برخی از خصوصیات بیولوژیکی شامل تنفس میکروبی و فعالیت آنزیم فسفاتاز قلیایی و برخی از ویژگی های رئولوژیکی شامل حد روانی و حد خمیری خاک اندازه گیری شد. نتایج این پژوهش نشان داد همه اصلاح کننده های آلی سبب تغییرات معنی دار در خصوصیات شیمیایی، فیزیکی، بیولوژیکی و رئولوژیکی خاک در این پژوهش شدند. افزودن اصلاح کننده های آلی به خاک قبل از آبشویی، سبب کاهش معنی دار pH و SAR و افزایش معنی دار در EC خاک نسبت به شاهد شد و بعد از آبشویی نیز کاهش و افزایش قابل ملاحظه ای به ترتیب در SAR و EC خاک مشاهده گردید اما تغییر معنی داری در pH خاک بعد از آبشویی مشاهده نشد. همچنین نتایج این پژوهش نشان داد افزودن اصلاح کننده های آلی به خاک سبب کاهش درصد پراکنش رس (قبل و بعد از آبشویی) و جرم مخصوص ظاهری خاک و همچنین سبب افزایش تنفس میکروبی، فعالیت آنزیم فسفاتاز قلیایی، حد روانی و حد خمیری خاک شده است. در این پژوهش، کمترین EC قبل از آبشویی ( ds/m73/14)، کمترین SAR قبل از آبشویی (0/5(meq/l) 68/59)، کمترین SAR بعد از آبشویی (0/5(meq/l) 92/4)، کمترین جرم مخصوص ظاهری ( g/cm311/1) و همین طور بیشترین میزان حد خمیری (76/38 گرم بر گرم) و بیشترین میزان حد روانی (33/47 گرم بر گرم) خاک از تیمار کوکوپیت 10 درصد بدست آمد. همچنین بیشترین EC قبل از آبشویی ( ds/m8/34)، کمترین EC بعد از آبشویی ( ds/m08/1)، بیشترین SAR قبل از آبشویی (0/5(meq/l) 39/149)، بیشترین SAR بعد از آبشویی (0/5(meq/l) 47/7)، بیشترین جرم مخصوص ظاهری ( g/cm348/1)، بیشترین درصد پراکنش رس قبل از آبشویی (16/50 درصد)، بیشترین درصد پراکنش رس بعد از آبشویی (41/34 درصد)، کمترین میزان حد خمیری (64/20 گرم بر گرم)، کمترین میزان حد روانی (13/30 گرم بر گرم)