جواد زمانی

ارزیابی خاک به عنوان یکی از عناصر مهم تشکیل دهنده محیط زیست دارای اهمیت زیادی است. اعمال مدیریت های مختلف در یک منطقه حسبِ کاربری های مختلف و نیز مدیریت محصولات متفاوت، موجب تفاوت در مقدار ویژگی های خاک می شود که گاهی اوقات این تغییر کاربری ها و مدیریت ها بهبود شرایط خاک را در پی دارد اما در بسیاری موارد نیز موجب تنزل ویژگی های کیفی خاک می شود. ارزیابی دقیق کیفیت خاک نیازمند برآورد و تعیین ویژگی های مهم آن (شاخص های کیفیت خاک) می باشد و از طرفی تعیین بسیاری از ویژگی های خاک نیاز به زمان و صرف هزینه دارد که می تواند مقایسه دقیق ما را در ارزیابی کیفیت خاک تحت تاثیر قرار دهد، که به همین دلیل استفاده از مدل ها در تعیین ویژگی های خاک به ویژه مدل هایی که روابط خطی و غیرخطی بین ویژگی های را به طور همزمان درنظر می گیرند، راهکاری است که تا حد قابل قبولی می تواند مقدار یک ویژگی دیریافت را از ویژگی های مستقل و زودیافت تخمین زد. اما در این بین رسیدن به ویژگی های موثر و مهم تر می تواند کار مدل سازی و برآورد این ویژگی ها را آسان تر نماید. به همین منظور مطالعه ای در دو بخش اجرا شد که در بخش اول اثر 4 کاربری مختلف در یک منطقه کنار صندل، واقع در جنوب استان کرمان (شهرستان عنبرآباد (جیرفت))، شامل زمین زراعی، باغ خرما، درختچه های طبیعی و بوته زار، بر شاخص های کیفیت خاک مورد ارزیابی قرار گرفت. در مجموع 104 نمونه از خاک سطحی برداشت شد (هر کاربری 26 نقطه) و در نمونه های گرفته شده ویژگی های فیزیکی و شیمیایی مختلف خاک شامل بافت خاک، قابلیت هدایت الکتریکی، pH، نسبت جذب سدیم (SAR)، آهک، کربن آلی، چگالی ظاهری، حد روانی، حد خمیری، سطح ویژه، ظرفیت تبادل کاتیونی و رطوبت هیگروسکوپی اندازه گیری شد. نتایج این بخش نشان داد یکنواختی مناسبی در نوع کلاس بافتی منطقه وجود دارد و کلاس بافتی خاک منطقه در محدودی خاک های با بافت متوسط و ریز بود. نوع کاربری های تاثیر معنی دار بر مقدار ویژگی های مورد بررسی داشت. از نظر درصد ذرات شن، سیلت و رس و سطح ویژه، بیشترین مقدار رس در کاربری بوته زا و کمترین مقدار آن نیز در کاربری درختچه های طبیعی مشاهده شد، که این موضوع با توجه به همبستگی معنی دار بین مقدار رس با بسیاری از ویژگی های مورد بررسی نظیر سطح ویژه، حدود آتربرگ، رطوبت هیگروسکوپی و ظرفیت تبادل کاتیونی، موجب تغییر در این ویژگی ها نیز شده بود. ضرایب همبستگی پیرسون و نقشه کریجینگ این ویژگی ها نیز نشان دهنده ی این موضوع بود. هرچند تمام کاربری از نظر شوری در حد خاک های غیرشور بودند اما بررسی ویژگی شوری خاک نشان داد، بوته زار احتمالاً به دلیل در معرض بودن سطح زیادی از خاک و عدم وجود عملیات کشاورزی نظیر آبیاری، در اثر تبخیر و تجمع املاح در سطح خاک، دارای هدایت الکتریکی بیشتری نسبت به سایر کاربری ها بود. از نظر مقدار pH هم تفاوت معنی داری بین کاربری ها وجود داشت و بیشترین مقدار آن در کاربری زراعی و کمترین مقدار نیز در درختچه های طبیعی مشاهده شد. ریزش های برگی درختچه های طبیعی می تواند یکی از دلایل کمتر بودن مقدار pH در خاک این کاربری باشد. همچنین از لحاظ مقدار کربن آلی هرچند تفاوت چندانی بین کاربری های مورد بررسی وجود نداشت، اما تفاوت بین مقدار ماده آلی در خاک زیر درختچه های طبیعی به طور معنی داری از خاک بوته زار بیشتر بود، که این نتیجه نیز می تواند ناشی از تجمع مواد آلی ناشی از ریزش های برگی درختچه ها حاصل شده باشد. همچنین محاسبه الگوسازی تغییرنما ویژگی ها نشان داد تمامی ویژگی های شیمیایی و فیزیکی مو