محسن شرافتمندراد

سابقه و هدف: ارزش دیداری اکوسیستم ها نقش مهمی در افزایش انگیزه مردم و مدیران برای حفاظت از اکوسیستم های طبیعی دارد. گیاهان مهم ترین جزء اکوسیستم های مرتعی هستند که در ارزش دیداری چشم اندازها اهمیت زیادی دارد. با توجه به تغییرات سریع چشم انداز تحت تاثیر تداخلات انسانی، شناخت ارزش دیداری چشم اندازها اطلاعات با ارزشی برای توسعه استراتژی های مدیریت پایدار و در عین حال برای حفظ یا بازیابی مناظر جذاب فراهم می کند. با توجه به اینکه چرای دام یکی از مهم ترین فاکتورهای تاثیر گذار بر ساختار و عملکرد اکوسیستم های مرتعی است، این مطالعه به بررسی تاثیر شدت چرای دام بر ارزش دیداری مراتع می پردازد. مواد و روش ها: برای کمی سازی ارزش دیداری چشم اندازها از ویژگی های گل، میوه، ساقه و برگ گونه های گیاهی استفاده شد. از آنجا که این ویژگی ها اهمیت یکسانی در ارزش دیداری چشم اندازها ندارند، با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) اهمیت معیارها و زیر معیارها در ارزش دیداری برآورد شد. بنابراین، از 40 کارشناس که در زمینۀ گیاه شناسی و طراحی فضای سبز شهری فعالیت داشتند، خواسته شد که به اهمیت معیارهای گیاه (گل، میوه، ساقه و برگ)، زیر معیارهای گل (رنگ گل، شکل گل، اندازه گل، طول گلدهی و تنوع رنگ گل)، زیرمعیارهای میوه (شکل میوه، رنگ میوه و اندازه میوه)، زیر معیارهای برگ (شکل برگ، رنگ برگ، رنگ برگ در پاییز و نوع برگ) و زیر معیارهای ساقه ( ارتفاع ساقه، تراکم ساقه و رنگ ساقه) در ارزش دیداری چشم اندازهای مرتعی امتیاز دهند. در 90 پلات تعداد پایه و درصد تاج پوشش در سه منطقه قرق چرای متوسط و چرای شدید مراتع خبر بافت برآورد شد. با استفاده از فراوانی و ویژگی های گل، میوه، ساقه و برگ گونه ها، ارزش دیداری در مناطق مورد مطالعه برآورد شد. از شاخص سیمپسون، شانون-وینر، مارگالف و یکنواختی، برای برآورد تنوع گونه ای استفاده شد. نتایج: نتایج AHP نشان داد که گل در رتبه اول، برگ در رتبه دوم و ساقه و میوه به طور مشترک در رتبه سوم اهمیت برای ارزش دیداری اکوسیستم های مرتعی قرار داشتند. نتایج تحلیل واریانس نشان داد که منطقه قرق، چرای متوسط و چرای شدید به ترتیب با میانگین 15/0± 75/0، 12/0±52/0 و 08/0±34/0 از نظر تنوع گونه ای و درصد تاج پوشش به ترتیب با میانگین 12±43، 11±31 و 6±22 درصد با یکدیگر دارای اختلاف معنی داری هستند (05/0p<). اما از نظر ارزش دیداری دو منطقه قرق و چرای متوسط به ترتیب با میانگین 17/0±78/0 و 13/0±68/0 دارای اختلاف معنی داری نبودند (05/0p<). نتایج همبستگی پیرسون نشان داد که بین ارزش دیداری و تنوع گونه ای (05/0p<)، تنوع گونه های فورب و درصد تاج پوشش گونه های فورب (01/0p<) رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. نتیجه گیری: فرم رویشی فورب گلدار ارزش دیداری اکوسیستم های مرتعی را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد. در منطقه چرای متوسط اگرچه تنوع گونه ای به طور معنی داری نسبت به منطقه چرای شدید کاهش یافته است، اما ارزش دیداری آن تحت تاثیر قرار نگرفته است، زیرا گونه های فورب در این منطقه از فراوانی بیشتری برخوردار بوده و کاهش تنوع گونه ای را جبران کرده اند. گونه Astragalus gossypinus بیشترین اهمیت را از نظر ارزش دیداری در دو منطقه قرق و چرای متوسط داشت، که از گونه های کلیدی برای حفظ ارزش دیداری منطقه مورد مطالعه است. این مطالعه اطلاعات مفیدی را برای شناسایی پتانسیل ارزش دیداری اکوسیستم ها و کمک به مداخلات اکولوژیکی برای حفاظت از کوسیستم با پتانسیل بالای دیداری و بازسازی اکوسیستم ها جذاب را فراهم می کند