سعید شفیعی

این پژوهش با هدف ارزیابی اثرات تنش شوری و تیمار پرایمینگ بر ویژگی های جوانه زنی و شاخص های اولیه رشد گیاهچه های لوبیا چشم بلبلی (Vigna unguiculata) ژنوتیپ های محلی جیرفت انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار و با استفاده از سه فاکتور طراحی گردید. فاکتورها شامل شش سطح تنش شوری (0، 50، 100، 150، 200 و 250 میلی مولار نمک طعام) ، سه سطح تیمار پرایمینگ (هیدروپرایمینگ با آب مقطر به مدت 0، 12 و 24 ساعت) و شش ژنوتیپ (شامل پنج لاین لوبیا چشم بلبلی محلی جیرفت و رقم مشهد به عنوان شاهد) بودند. صفات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی مختلفی از جمله درصد نهایی جوانه زنی (GP)، سرعت جوانه زنی (GR) ، شاخص جوانه زنی (GI)، طول ریشه چه، طول ساقه چه، طول گیاهچه، وزن تر و خشک ریشه چه و ساقه چه، شاخص بنیه بذر (VI) ، محتوای کلروفیلa، کلروفیلb، کاروتنوئیدها و پرولین برگ اندازه گیری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثرات اصلی پرایمینگ، شوری و ژنوتیپ و همچنین اکثر اثرات متقابل دوگانه و سه گانه آن ها بر کلیه صفات اندازه گیری شده در سطح احتمال یک درصد معنی دار بودند. با افزایش سطح شوری، کلیه شاخص های جوانه زنی و رشد به طور معنی داری کاهش یافتند. کاهش شدید به ویژه در سطوح شوری بالاتر از 100 میلی مولار مشاهده شد، به طوری که در سطح 250 میلی مولار، اکثر شاخص های رشدی بیش از 90 درصد نسبت به تیمار شاهد کاهش نشان دادند. تیمار پرایمینگ به ویژه مدت 24 ساعت، اثرات مخرب شوری را به طور قابل توجهی کاهش داد و منجر به بهبود معنی دار در درصد جوانه زنی، سرعت و یکنواختی جوانه زنی، رشد گیاهچه و بنیه بذر در شرایط تنش شد. بررسی اثر متقابل فاکتورها نشان داد که پاسخ به پرایمینگ و شوری وابسته به ژنوتیپ است. در بین ژنوتیپ های مورد مطالعه، لاین های محلی به خصوص لاین های 2-1 و 29-6 برتری واضحی نسبت به رقم شاهد مشهد از نظر تحمل به شوری و پاسخ مثبت به تیمار پرایمینگ نشان دادند. این لاین ها در شرایط تنش شوری، قابلیت جوانه زنی و رشد بهتری داشتند و کاهش کمتری در محتوای رنگیزه های فتوسنتزی (کلروفیلa، b و کاروتنوئید) تجربه کردند. از سوی دیگر، تجمع پرولین که به عنوان یک شاخص بیوشیمیایی در پاسخ به تنش محسوب می شود، با افزایش شوری به طور نمایی افزایش یافت، اما این افزایش در ژنوتیپ های متحمل و تحت تیمار پرایمینگ به ویژه پرایمینگ 24 ساعته، کمتر بود که نشان دهنده تحمل بالاتر و آسیب پذیری کمتر آن ها است. به طور کلی، یافته های این مطالعه نشان می دهد که استفاده از تیمار پرایمینگ بذر به مدت 24 ساعت و انتخاب ژنوتیپ های متحمل بومی مانند لاین 2-1 می تواند به عنوان یک راهکار مدیریتی مؤثر، عملی و کم هزینه برای بهبود استقرار، یکنواختی مزرعه و افزایش تحمل به شوری در لوبیا چشم بلبلی در مناطق تحت تأثیر شوری مانند جنوب استان کرمان مورد استفاده قرار گیرد. این نتایج می تواند زمینه ساز برنامه های به نژادی برای توسعه ارقام متحمل به تنش های غیرزیستی باشد.