سعید شفیعی

مرکبات از جمله درختانی هستند که در خاک های مناطق خشک و نیمه خشک ایران نیز کشت می گردند. در این مناطق خاک ها عمدتاٌ آهکی بوده و گیاهان کشت شده به دلیل pH بالای خاک دارای کمبود آهن می باشند. قابلیت دسترسی آهن برای گیاه به توزیع نسبی شکل های مختلف شیمیایی آن در خاک بستگی دارد که البته تابعی از ویژگی های خاک است. به منظور بررسی اثر ریزوسفر پایه های مختلف مرکبات بر شکل های شیمیایی آهن آزمایشی گلخانه ای بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاٌ تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. عامل های این آزمایش پایه های مختلف مرکبات (نه سطح) و فواصل ریزوسفری (خاک ریزوسفری، 2، 4، 6 میلی متر فاصله از ریزوسفر و خاک غیر ریزوسفری) بودند. پایه های مختلف مرکبات در جعبه های رایزوباکس کشت گردید و پس از گذشت پنج ماه از خاک فواصل ریزوسفری نمونه برداری انجام شد. در نمونه های برداشت شده شکل های شیمیایی آهن (با استفاده ار روش عصاره گیری دنباله ای) و آهن قابل جذب به روش DTPA اندازه گیری شد. نتایج این پژوهش نشان داد اثر پایه های مرکبات بر اجزاء آهن (آهن باقی مانده و آهن کل) معنی دار بود. همچنین نتایج نشان داد فواصل ریزوسفری تأثیر معنی داری بر اجزاء آهن (جزء محلول و تبادلی، جزء متصل به کربنات ها، جزء پیوسته به اکسیدهای آهن و منگنز و جزء پیوند شده به مواد آلی) داشت. بطوریکه جزء محلول و تبادلی، جزء پیوسته به اکسیدهای آهن و منگنر و جزء پیوندشده به مواد آلی در بخش ریزوسفری غلظت آهن کمتری نسبت به سایر بخش ها داشتند اما آهن کربناتی در فاصله دو میلی متری از ریزوسفر کمترین غلظت آهن را نسبت به سایر فواصل داشت. اثر پایه ها بر آهن قابل جذب معنی دار نبود ولی اثر فواصل ریزوسفری بر آهن قابل جذب معنی دار بود و بیشترین قابلیت جذب آهن در بخش ریزوسفری رخ داد. ماتریس ضرایب همبستگی نشان داد بین آهن قابل جذب بخش ریزوسفری با آهن پیوسته به اکسیدهای آهن و منگنز همبستگی مثبت وجود دارد. همچنین در بررسی همبستگی بین اجزاء آهن مشخص گردید جزء متصل به کربنات ها با جزء محلول و تبادلی، جزء پیوسته به اکسیدهای آهن و منگنر با جزء متصل به کربنات ها و آهن کل با جزء باقی مانده همبستگی معنی داری دارند. نتایج نشان داد در پایه های مختلف، آهن کل ریشه بیشتر از بخش هوایی بود و با افزایش آهک فعال، آهن فعال بخش هوایی کاهش یافت. فاکتور انتقال و تجمع زیستی برای همه پایه ها کمتر از یک بود. بنابراین توزیع، تحرک و زیست دسترسی عناصر تنها وابسته به غلظت کل آن ها نیست بلکه به فاز جامدی که با آن ها پیوند یافته نیز مرتبط می باشد و عصاره گیری ساده با DTPA به تنهایی قادر به برآورد آهن قابل جذب گیاه نیست، درنتیجه، شکل های مختلف آهن نیز در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد.