مجتبی سلیمانی ساردو

خشکسالی پدیده ای آرام و خزنده محسوب می شود که با تأثیر در بخش های کشاورزی، منابع آب و پوشش گیاهی در نواحی مختلف، به خصوص مناطق خشک و نیمه خشک، می تواند گسترش مناطق بیابانی را تسریع کند. یکی از روش های بررسی وضعیت خشکسالی در هر منطقه، پایش و پهنه بندی خشکسالی با استفاده از شاخص های هواشناسی و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) است. در تحقیق حاضر به منظور بررسی و پایش خشکسالی در منطقۀ مطالعاتی قم-کهک طی دورۀ آماری 29ساله (1367ـ1368 تا 1395ـ1396)، شاخص های خشکسالی مانند شاخص بارش استانداردشده (SPI) ، درصد نرمال (PNI) ، شاخص دهک (DI) ، شاخص Z چینی (CZI) و شاخص نمرۀ Z (ZSI) بررسی شدند. سپس با هدف پهنه بندی خشکسالی، روش های مختلف درون یابی در تمامی سال های دورۀ آماری مورد مطالعه در محیط نرم افزار ArcGIS مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج شاخص های مختلف نشان داد که حالت نزدیک به نرمال در همۀ ایستگاه ها، طی دورۀ آماری مورد مطالعه، دارای بیشترین فراوانی است. بر اساس نتایج شاخص های SPI و CZI، بیشترین (7 سال) و کمترین (3 سال) تعداد خشکسالی به ترتیب در ایستگاه های کهک و جنت آباد اتفاق افتاده است؛ درحالی که بر اساس شاخص PN بیشترین و کمترین تعداد خشکسالی به ترتیب در ایستگاه های قم (9 سال) و جنت آباد (3 سال) مشاهده شد. همچنین نتایج شاخص PN حاکی از عدم وجود دورۀ ترسالی طی دورۀ آماری مورد مطالعه بوده است. بر اساس شاخص ZSI خشکسالی بسیار شدید در منطقه رخ نداده و نتایج ZSI در خصوص فراوانی طبقۀ ترسالی بسیار شدید، مشابه نتاج شاخص SPI است. در بین شاخص های مورد مطالعه، شاخص SPI مقارن با سال وقوع کمینۀ بارندگی در طول دورۀ آماری رخداد خشکسالی شدید و بسیار شدید را در تمام ایستگاه ها نشان داده، لذا به عنوان مناسب ترین شاخص برای پهنه بندی خشکسالی انتخاب شد. نتایج پهنه بندی نشان داد که در سال های آبی 1368ـ1369، 1373ـ1374 و 1375ـ1376 بیشتر منطقه در وضعیت خشکسالی بسیار شدید تا خفیف قرار داشته است. در سال های آبی 1388ـ1389 و 1395ـ1396 نیز در بیشتر سطح منطقۀ مورد مطالعه، خشکسالی خفیف تا شدید رخ داده و تنها در قسمت شرقی منطقه، ترسالی خفیف مشاهده شد؛ درحالی که طی سال های آبی 1370ـ1371، 1374ـ1375 و 1387ـ1388 منطقۀ مورد مطالعه، ترسالی متوسط تا شدید را تجربه کرده است. در سال آبی 1389ـ1390 نیمۀ شرقی منطقه، ترسالی