محمدرضا کماندار

فرایندهای پس از برداشت گیاهان دارویی اهمیت زیادی در تولید فراورده های آنها دارد. به منظور بررسی روشهای متفاوت خشک کردن گیاهان دارویی، این مطالعه انجام شد. فرآیند خشک کردن، میزان مادهی مؤثره و محتوای کیفی گونههای گیاهان دارویی را تحت تأثیر قرار میدهد. روشهای خشککردن متعددی نظیر خشککردن در سایه و آفتاب، آون، استفاده از امواج مایکروویو، مادون قرمز و انجمادی برای گیاهان دارویی و معطر مورد استفاده قرار گرفتهاند؛ روش سنتی خشک کردن در آفتاب با مشکلاتی همراه است؛ دمای بالا، تشعشعات خورشید، آلودگی محیطی، تغییرات آب و هوایی منجر به کیفیت نامطلوب و عدم دستیابی به استانداردهای ثابت میشود . خشک کن انجمادی روش مناسبی برای تولید محصول با کیفیت بالا و ساختار متخلخل است و برای گیاهان حساس به حرارت و گیاهان دارویی ارزشمند مورد استفاده قرار میگیرد. مزایای این روش حفظ عطر و طعم و جلوگیری از فرآیندهای نامطلوب است ولی مشکل اصلی آن هزینه بالا و سرعت پایین است . خشک کردن با مایکروویو روش جدیدی است که مزایای آن سرعت بالا و حفظ کیفیت طبیعی محصول است. این روش برای گیاهان دارویی حساس به دما توصیه میشود. پرتودهی مادون قرمز نسبت به روش های متداول دارای مزایایی از جمله زمان فرآیند کوتاهتر، مصرف انرژی کمتر، امکان اتوماسیون و پایش دقیق پارامترهاست؛ کیفیت محصولات خشک شده با این روش بالاتر است؛ جذب پرتو توسط مواد غذایی به میزان آب، ضخامت و خواص فیزیکوشیمیایی آنها بستگی دارد؛ این روش با ایجاد گرما در نقاط مرطوب و انتقال رطوبت، مشکل خشک شدن سطحی محصول را کاهش میدهد. فراصوت یک فناوری نوظهور است که کاربرد آن در صنایع مختلف رو به افزایش است؛ از مزایای آن میتوان به نیاز به دمای پایین در فرایند خشککردن و عدم تاثیر منفی بر ویژگیهای کیفی مواد غذایی اشاره کرد؛ بنابراین میتواند به عنوان یک پیشتیمار در خشککردن محصولات حساس به حرارت مفید باشد. در نهایت میتوان نتیجهگیری کرد که اختلاف در نتایج تحقیقات، ممکن است ناشی از تفاوتهایی مانند گونه گیاهی، ساختار شیمیایی ترکیبات و میزان فرار بودن آنها باشد. کاهش ترکیبات فرار طی خشککردن به خصوصیات شیمیایی آنها بستگی دارد. علاوه بر تاثیر فرآیند خشککردن بر ماندگاری محصول، روش مورد استفاده نیز بر عملکرد و ترکیبات گیاهان دارویی تاثیرگذار است که بستگی به درجه حرارت، طول دوره و نوع گیاه دارد؛ کوتاه بودن زمان و سرعت بالای خشککردن در حفظ کیفیت ترکیبات مؤثره مواد غذایی مهم است؛ انرژی ورودی کمتر سبب حفظ رنگ و طعم میشود، از اینرو مایکروویو، انجماد و مادون قرمز برای حفظ این ویژگیها مناسب هستند. همچنین اگر هزینه پایین مدنظر باشد، روشهای سایه و آفتاب توصیه میشوند.