محمد فاریابی

آب زیرزمینی یکی از مهمترین مولفه های چرخه هیدرولوژی است که تحت تاثیر خشکسالی قرار می گیرد. در این تحقیق تاثیر عوامل مختلفی از جمله میزان بارندگی، نوسانات دبی رودخانه و میزان پمپاژ از آبخوان بر وقوع خشکسالی آب زیرزمینی در دشت جیرفت بررسی شده است. به این منظور از شاخص هایی مانند شاخص بارش استاندارد (SPI)، شاخص استاندارد شده دبی (SDI) و شاخص منبع آب زیرزمینی (GRI) استفاده شده است. برای بررسی تاثیر میزان برداشت از آبخوان، شاخص جدیدی تحت عنوان شاخص پمپاژ آبخوان (API) معرفی شده است. شاخص های مذکور در مقیاس های زمانی مختلف مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و تغییرات زمانی آن ها بررسی شده است. برای بررسی میزان ارتباط بین شاخص های مختلف خشکسالی از ضریب همبستگی پیرسون و روش آنالیز خوشه ای استفاده شده است. نتایج این مطالعه نشان داد که نوسانات دبی رودخانه هلیل رود نسبت به نوسانات بارندگی، تاثیر بیشتری بر خشکسالی آب زیرزمینی دارد. به طوری که در دوره های زمانی مختلف، مقدار همبستگی شاخص منبع آب زیرزمینی و شاخص دبی استاندارد رودخانه بیش از میزان همبستگی آن با شاخص بارش استاندارد است. با طولانی شدن بازه محاسبه شاخص خشکسالی، ضریب همبستگی بین شاخص ها افزایش می یابد. به طوری که میزان همبستگی بین شاخص منبع آب زیرزمینی و شاخص دبی استاندارد شده در دوره 24 و 48 ماهه به ترتیب برابر با 64/0 و 74/0 است. در یک مقیاس سالانه میزان همبستگی شاخص منبع آب زیرزمینی با شاخص بارش استاندارد، شاخص دبی استاندارد رودخانه و شاخص پمپاژ آبخوان به ترتیب برابر با 084/0، 58/0 و 71/0 است. یافته های این پژوهش بیانگر این است که نقش عوامل انسانی (پمپاژ آبخوان) نسبت به عوامل طبیعی (بارندگی و رودخانه)، در وقوع خشکسالی آب زیرزمینی دشت جیرفت بیشتر است. در میان عوامل طبیعی نیز تاثیر کاهش دبی رودخانه در وقوع خشکسالی آب زیرزمینی مهمتر از نوسانات بارندگی است. ویژگی های هیدروژئولوژیکی آبخوان دشت جیرفت مانند عملکرد گسل ها نیز رفتار آبخوان در شرایط خشکسالی را تحت تاثیر قرار داده است.