مهدی دهقانی

منابع تاریخی دوره صفویه بیشتر به تاریخ سیاسی- نظامی خاندان های حکومتگر و مدعیان مختلف سلطنت توجه کرده اند و حجم اندکی را به تاریخ اجتماعی- فرهنگی جامعه اختصاص داده اند ولی بااین وجود، پیرامون نقش و جایگاه ملکه های مادر حاوی اطلاعات ارزشمندی هستند که با توصیفاتی که بازدیدکنندگان اروپایی درباره اوضاع اجتماعی ارائه داده اند، تکمیل می شود. با توجه به این مسئله، این مقاله درصدد یافتن پاسخ به این پرسش هست: ملکه های مادر چه نقش و جایگاهی در حرم سرای پادشاهان صفویه ایفا می کردند؟ به منظور پاسخ گویی به سوال مذکور، ضمن استفاده از شیوه تاریخی که همانا جمع آوری داده های کتابخانه ای (اسنادی) از منابع دست اول تاریخی است، ضمن ترسیم نقش و جایگاه ملکه های مادر در امور سیاسی، عمرانی و تربیتی خاندان حاکم (ازجمله در جابجایی های قدرت سیاسی و امور عمرانی)، وضعیت و شان اجتماعی آنان در میان سایر زنان حرم سرا مشخص می شود. در این پژوهش مشخص می شود ملکه های مادر پادشاهان صفویه ضمن حاکمیت مطلق بر همسران شاه و فرزندان آنها، منابع مالی و سیاسی مستقل و قدرتمندی در خارج از حرم سرا داشتند که به آنها قدرت فراونی در پیشبرد منافع شان اعطا می کرد.