مهدی دهقانی

ژان شاردن سیاح فرانسوی، مهم ترین سفرنامه نویس دوره صفویه در زمان پادشاهی شاه عباس دوم و شاه سلیمان بود که در خاطراتش توصیفات مبسوطی از مسافرت های خویش به ایران ذکر کرده است. شاردن اصطلاح «نمایش» را پیرامون جشن ها و مراسمات، سنن و سرگرمی های مختلفی همچون مراسم تاج گزاری پادشاه صفوی، مراسم بار یافتن سفرای خارجی، نمایش های عمومی در میادین شهرهای بزرگی همچون اصفهان و تبریز و حتی در جشن های محافل خصوصی بزرگان و متمولین روزگار یاد کرده است. بنا به گفته شاردن، در طی این جشن ها و مراسمات، نمایش های مختلفی همچون شعبده‏بازى، چشم‏بندى، بندبازى، کشتى‏گیرى، جنگ‏قوچها، گاوبازى، معرکه‏گیرى، قوّالى، حماسه‏سرایى و رقص گرگ اجرا می شد. افزون بر آن، گروه مغنّیان دربار صفوى نه تنها در نوازندگى، خوانندگى، پایکوبى و دست‏افشانى بلکه در سرودن و خواندن شعر نیز مهارت فراوانی داشتند. بر این مبنا، پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخ به این پرسش است: نمایش های عصر صفوی در سفرنامه شاردن چه بازتابی داشت؟ برای پاسخگویی، به این برآورد می رسیم که ژان شاردن توصیفات دقیق و جانداری از نمایش های مذکور همچون نوع لباس، ملزومات، بازیگران، حالات و تعداد شرکت کنندگان مراسمات ذکر کرده است تا بازنمایی کاملی از فرهنگ نمایش ایرانیان ارائه بدهد. در نمایش های درباری، بویژه هر کدام از سفرا، جایگاه مخصوصی به فراخور شان و منزلت خویش داشتند که به عقیده شاردن، نشانه ای از مصلحت اندیشی سیاسی حکومت صفوی بود. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق تاریخی و شیوه جمع آوری داده های کتابخانه ای از منابع دست اول تاریخی پس از توصیف و طبقه بندی جنبه های گوناگون کاربرد نمایش ها در سفرنامه شاردن به تحلیل و تفسیر این ویژگی ها و تاثیرات مختلف آن در عصر صفوی می پردازد.