مهدی دهقانی

قوام و حراست از حیات اجتماعی ایالت خراسان به واسطه عواملی همچون موقعیت مرزی و چپاول دستجات ترکمن، تاتار و افغان، وابستگی تامی به قلعه جات داشت. چنین دژهایی افزون بر برقراری ثبات سیاسی- نظامی حکومت، محلی برای انجام فعالیت های بازرگانی و کشاورزی و همچنین ذخیره اقلام خوراکی و تدارکات جنگی بود. با توجه به اهمیت موضوع، در پژوهش کنونی به این سؤال پاسخ داده می شود که قلعه جات خراسان چه جایگاه و نقشی در حیات اجتماعی دوره افشاریه ایفا می کردند؟ به منظور پاسخ گویی به سؤال مذکور، این فرضیه را به آزمون می گذاریم که کارویژه های مهم و متعدد قلعه ها ازجمله حراست از جان و مال اهالی و برقراری ثبات سیاسی، موجب شده بود تا مدعیان مختلف سلطنت اهتمام ویژه ای به استحکام و تهیه تدارکات در قلعه موطن و قلعه های اقماری پیرامونشان به عنوان مراکز ثقل حکومت خود داشته باشند. پژوهش حاضر، با استفاده از روش تحقیق تاریخی و جمع آوری داده های کتابخانه ای از منابع دست اول تاریخی پس از توصیف و طبقه بندی تحولات سیاسی و نظامی مرتبط با قلعه های خراسان به تحلیل و تفسیر این ویژگی ها و تأثیرات آن بر قدرت گیری مدعیان مختلف حکومت می پردازد.