مهدی دهقانی

با مرگ کریمخان زند و فقدان جانشینی نیرومند، تعداد بیشماری از بستگان وی، بویژه برادران و عموزادگانش برای دستیابی به حکومت به نبردهای ویرانگری مشغول شدند که شرح آن رویدادها، حجم وسیعی از منابع تاریخی اواخر سدۀ دوازدهم هجری را به خود اختصاص دادهاست. در این میان، با غور و بررسی دقیق متون تاریخی، میتوان نقش فعّال قشرهای مختلف جامعۀ شهری را برای صیانت از جان و مال شهرنشینان و یا بهمنظور دستیابی به منافع مالی، سیاسی، شخصی و گروهی پیگیری نمود. در این پژوهش از رهگهر این مسئله، درصدد پاسخ به این پرسش هستیم: اقشار جامعۀ شهری در مناسبات سیاسی- نظامی با مدّعیان جانشینی کریمخان زند چگونه عمل میکردند و در کدام زمینهها موجن فروپاشی حکومت زند و برآمدن حکومت قاجار شدند؟ برای شناسایی جایگاه شهرها در دورۀ مورد نظر، با استفاده از رو تحقیق تاریخی و شیوۀ جمعآوری دادههای کتابخانهای از منابع دستاول تاریخی، ابتدا به توصیف و طبقهبندی ویژگیهای سیاسی- نظامی اقشار مختلف جامعۀ شهری و سپس به تحلیل و تفسیر این ویژگیها و ت ثیرات آن بر مناسبات شهرها با مدّعیان گوناگون جانشینی میپردازیم. در این راستا، اشتراک منافع اهالی و بزرگان برای ت مین امنیّت شهرها، بتدریج موجن همکاری متقابل سیاسی- نظامی بزرگان با آغامحمدخان قاجار، برای واگهاری حاکمیّت شهرها و شکست نهایی جانشینان کریمخان زند را فراهم آورد.