سعید برخوری

مقدمه خشکسالی به عنوان یک وضعیت اقلیمی مهم، مناطق گسترده ای از جهان را تحت تأثیر قرار داده است. این پدیده در سال های اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی به طور قابل توجهی افزایش یافته است. پوشش گیاهی نیز به عنوان یک عامل اساسی در اکوسیستم های خشک، تحت تأثیر بارش کم، دمای بالا و تبخیر و تعرق قرار دارد. خشکسالی های طولانی مدت می توانند تأثیرات خطرناکی بر پوشش گیاهی داشته باشند. برای بررسی الگوهای زمانی-مکانی خشکسالی، شاخص SPEI که حاصل اختلاف بارش و تبخیر و تعرق پتانسیل است، در مطالعات مختلف به کار گرفته شده است. همچنین، استفاده از تصاویر ماهواره ای با قدرت تفکیک مکانی و زمانی بالا، ابزاری مؤثر در بررسی تغییرات پوشش گیاهی و تأثیرات خشکسالی است. مواد و روش ها به منظور بررسی اثر خشکسالی بر پوشش گیاهی در نواحی جنوب کرمان، شاخص پوشش گیاهی EVI حاصل از تصاویر ماهواره ای و نیز شاخص خشکسالی هواشناسی SPEI مورد استفاده قرار گرفت. در این پژوهش از EVI به دست آماده از محصول MOD13Q1 سنجنده مودیس با قدرت تفکیک مکانی 250 متر و تفکیک زمانی 16 روز استفاده شد. ابتدا میانگین ماه به ماه این شاخص برای محدوده مورد مطالعه از ابتدای 2001 تا انتهای 2022 در پلتفرم Google Earth Engine برآورد شد و سپس میانگین ماهانه دوره مطالعاتی محاسبه گردید. با استفاده از نتایج این بخش، دو ماه که دارای بیش ترین مقدار EVI بود انتخاب شد. به منظور بررسی اثر خشکسالی هواشناسی بر پوشش گیاهی ابتدا شاخص SPEI با مقیاس های زمانی مختلف 3، 6، 9 و 12 ماهه برای ماه های مارس و آوریل طی 22 سال (2022-2001) توسط نرم افزار MATLAB محاسبه شد. دقت حساسیت EVI نسبت به SPEI در ماه مارس و آوریل، توسط ضریب همبستگی پیرسون، در مدل ساز روند زمین (ETM) نرم افزار TerrSet محاسبه شد. سپس شیب خط اثر رابطه SPEI 3، 6، 9 و 12 ماهه و EVI بر اساس معادلات رگرسیون خطی Chatfield (2016) در مدل ساز ETM نرم افزار TerrSet محاسبه شد تا اثر نوسانات SPEI در مقایس های زمانی مختلف بر پوشش گیاهی بررسی شود. نتایج و بحث با توجه به نتایج به دست آمده به ترتیب ماه های آوریل و مارس بیش ترین مقدار EVI را در طول سال دارند که نشان دهنده حداکثر رشد و شادابی پوشش گیاهی در این ماه ها است. از طرف دیگر ماه های ژانویه و دسامبر نیز کم ترین مقدار میانگین شاخص EVI را به خود اختصاص داده اند. ماه های آوریل و مارس که دارای بیش ترین مقدار شاخص EVI بودند، جهت بررسی اثر خشکسالی بر پوشش گیاهی انتخاب شدند. طبق نتایج به دست آمده در ماه مارس، بیش ترین همبستگی EVI با SPEI 12 ماهه بوده که معادل 4/40% مساحت محدوده مطالعاتی را شامل می شود. همچنین در این ماه، کم ترین همبستگی EVI با SPEI 9 ماهه بوده که در حدود 55/15% مساحت محدوده مطالعاتی مشاهده شده است. در ماه آوریل نیز، بیش ترین همبستگی EVI با SPEI 12 ماهه و پس از آن SPEI 6 ماهه است که به ترتیب در 25/53 و 57/20% محدوده مطالعاتی مشاهده شد. در اکثر شهرستان های قلعه گنج، رودبار جنوب، جیرفت، فاریاب، منوجان، عنبرآباد و ارزوئیه به خصوص از نواحی مرکز محدوده مورد مطالعه به سمت جنوب، SPEI 12 ماهه بیش ترین همبستگی را با شاخص EVI دارد. کم ترین همبستگی EVI نیز با SPEI 9 ماهه و پس از آن 3 ماهه به ترتیب در 75/10 و 44/15% محدوده مطالعاتی مشاهده شده است. در ماه مارس، کلاس های دقت حساسیت EVI به SPEI، مثبت زیاد، مثبت متوسط و مثبت کم به ترتیب 02/29، 41/19 و 03/15% از محدوده مورد مطالعه را به خود اختصاص دادند. این مقادیر برای ماه آوریل نی