فریده عباس زاده افشار

خاک، سومین منبع ذخیره کربن آلی در محیط زیست ماست ولی در توازن جهانی کربن و ترسیب آن نقش به سزایی دارد. برآورد مقادیر و ذخایر کربن، به منظور ترسیب این عنصر، انتشار گازهای گلخانه‎ای، حاصلخیزی خاک، باروری اکوسیستم و چرخه جهانی کربن دارای اهمیت می‎باشد. این مطالعه به منظور برآورد نرخ فرسایش و رسوب و همچنین بررسی توزیع طولانی مدت مجدد کربن آلی در اجزاء مختلف ذرات خاک به کمک تکنیک سزیم-137، در نمونه‎های خاک جمع‎آوری شده از دو کاربری جنگل بکر و جنگل کشت‎شده در شهرستان لردگان واقع در استان چهارمحال و بختیاری، انجام گرفت. در هر دو کاربری از سه موقعیت، شامل بالا، وسط و پایین شیب و در هر موقعیت دو نمونه خاک از عمق 20-0 سانتی‎متری نمونه برداری با سطح مقطع 10 در 10 سانتی‎متر انجام شد. از دستگاه اسپکترومتری اشعه گاما برای آنالیزهای سزیم-137 استفاده شد. برای اندازه‎‎گیری پارامترهای مغناطیسی نمونه‎های خاک از دستگاه بارتینگتون در دو فرکانس 46/0 و 6/4 کیلوهرتز استفاده شد. نتایج به دست آمده نشان داد، با استفاده از روش سزیم-137، حداکثر میانگین هدررفت سزیم در موقعیت بالای شیب در کاربری جنگل بکر و جنگل کشت‎شده به ترتیب برابر با 48/14 و 08/74 درصد و حداقل هدررفت سزیم در موقعیت پایین شیب در کاربری جنگل بکر و جنگل کشت‎شده به ترتیب برابر 95/4 و 95/47 به دست آمد. با استفاده از مدل نسبی و بیلان وزنی ساده شده، میانگین فرسایش در کاربری جنگل بکر در موقعیت بالای شیب به ترتیب برابر با 308/56 و 65/61 تن بر هکتار در سال و در کاربری جنگل کشت‎شده در موقعیت بالای شیب به ترتیب برابر با 56/275 و 24/1064 تن بر هکتار در سال به دست آمد. کمترین مقدار پذیرفتاری مغناطیسی خاک در هر دو کاربری در موقعیت بالای شیب به دست آمد که دارای بیشترین مقدار هدررفت خاک بوده است. بیشترین مقدار پذیرفتاری مغناطیسی خاک نیز در هر دو کاربری در موقعیت پایین شیب به دست آمد. کربن آلی ذره‎ای و نیتروژن کل ذره‎ای در اندازه شن و بزرگتر در کاربری جنگل بکر به طور معنی‎داری بیشتر از کاربری جنگل کشت‎شده بود. همچنین میزان کربن آلی همراه خاکدانه‎ها در کاربری جنگل بکر بیشتر از کاربری جنگل کشت‎شده بود و در خاکدانه‎های درشت‎تر بیشتر بود. پایداری خاکدانه‎ها نیز در کاربری جنگل کشت‎شده به علت افزایش کشت و کار، کاهش یافته و در اراضی جنگل بکر بیشترین پایداری را داشتند. در کاربری جنگل کشت شده بین پرتوزایی سزیم-137 با مواد آلی کمپلکس نشده و کمپلکس‎های آلی- معدنی اولیه و ثانویه، همبستگی مثبت و معنی‎داری (در سظح 5 و 1 درصد) مشاهده شد. در کاربری جنگل بکر بین پرتوزایی سزیم-137 با کربن آلی موجود در بخش رس (کمپلکس‎های آلی- معدنی اولیه) و همچنین کربن آلی موجود در ذات متوسط خاک (همراه خاکدانه‎ها) همبستگی مثبت و معنی‎داری در سطح 5 درصد مشاهده شد.