سعید امیرحاجلو

امنیت سیاسی و اقتصادی ایران، به دلیل موقعیت جغرافیایی و قرارگیری در مسیر جادة ابریشم همواره مورد تهدید اقوام مختلف بود. بر همین اساس، استحکامات دفاعی به منظور حفظ امنیت جوامع انسانی در کنار یا نزدیک شهرها و مسیرهای ارتباطی ساخته می شد. عناصر فضایی و ویژگی های معماری این قلاع از وضعیت اجتماعی، جغرافیایی و فرهنگی تأثیر می گرفت. ارگ شهری راین نیز دست کم از دوره ساسانیان تا قاجار، نقش مهمی در حیات جوامع و مردمان ناحیه کرمان داشته است. پرسش اصلی این است که دلایل شکل گیری و گسترش ارگ راین از منظر امنیتی چه بوده است؟ هدف از این مقاله شناخت ویژگی های ساختاری ارگ راین و تبیین نقش عوامل امنیتی بر طراحی و سازماندهی ساختارهای معماری ارگ است. اطلاعات اولیه به روش های اسنادی و میدانی گردآوری شده و پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد موقعیت ویژة جغرافیایی، محصور بودن در میان کوه ها و همچنین قرارگیری در محل تلاقی دو مسیر «سیستان و هندوستان به نواحی مرکزی کشور» و «هرمز و جیرفت به نواحی مرکزی کشور» شکل گیری ارگ راین را ضرورت می-بخشید. همچنین برخی رویدادهای تاریخی در این منطقه، شکل گیری معماری دفاعی ارگ را در پی داشته است. از سوی دیگر، ساختارهای ارگ راین به صورت دو یا چندطبقه، در یک بافت فشرده و درهم تنیده شکل گرفته اند. همچنین معابر اصلی و فرعی ارگ باریک و تنگ هستند و به استثنای میدانگاه اصلی روبروی حاکم نشین، میدانگاه های دیگری در ارگ طراحی نشده است.