سعید امیرحاجلو

بر پایة شواهد باستان شناسی و منابع مکتوب، روابط ایرانیان و یونانیان در ادوار تاریخی، بر باورها و اندیشه های دو فرهنگ اثرگذار بوده است. اما آنچه از متون غربی دریافت می شود، نگاه غرض ورزانه به چگونگی و کیفیت این روابط است؛ چنان که تأثیرات فرهنگی میان دو دولت را پدیده ای یکسویه می دانند و بر اثرگذاری یونانیان بر ایرانیان تأکید دارند؛ در حالی که در برخی پژوهش ها، به جای تأثیر یک سویه به تأثیر دوسویه اشاره دارند. در این نوشتار گوشه ای از جریان نفوذ آثار تمدّن، فرهنگ و اندیشه های ایرانی در تفکّرات یونانیان از دیدگاهی نو نشان داده شده است. به این منظور، نشانه های تمدّن ایرانی در آثار یونانی گردآوری شده است. گردآوری داده ها به شیوة اسنادی و تحلیل آنها برپایة مطالعات تطبیقی و استدلال استقرایی صورت گرفته است. بنابراین تلاش شده توضیح و تفسیر این تأثیرات بر اساس ساختار اصلی شان در باور ایرانیان و بر پایة منابع دینی قبل از اسلام تبیین شود. حاصل این مطالعه، بیانگر تأثیرپذیری فیثاغورث از جهان بینی زرتشت، الهام گیری فِرِسید از عقاید زروانی، اثرپذیری آناکسی ماندر از سه اصل پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک، پیروی هِراکلیتوس از برخی اصول زرتشتی همچون نوع نگرش به آتش و نبرد خیر و شر، اعتقاد افلاطون به دو جهان خیر و شر و تفکّرات ثنویت مغان و رابطة انسان و جهان است. بدین ترتیب، در بررسی پیوندهای یونان و ایران، باید از هرگونه یکجانبه نگری دوری جست و به جای تأثیر «یک سویه» در پی تبیین «تأثیر و تأثر» دو فرهنگ بود.